Beth Haim

Klik hier voor meer foto's....

Kerkstraat 10
1191 JB Ouderkerk aan de Amstel

Huis des Levens

Beth Haim is de begraafplaats van de Portugees-Israëlitische Gemeente te Amsterdam. Beth Haim betekent Huis des Levens. De grond werd aangekocht in 1614. In 1616 werd de begraafplaats officieel in gebruik genomen. De begraafplaats is nog steeds in gebruik. Er liggen bijna 28.000 mensen begraven, onder wie mensen uit beroemde families. Veel marmeren grafzerken zijn rijk bewerkt. Rijksmonument 31967.

Verdrijving joden

Op 31 maart 1492 vaardigde het katholieke koningspaar Ferdinand II van Aragón en Isabella van Castilië in Granada het Edict van verdrijving uit. Op grond daarvan werden de Spaanse joden (Sefardim) gedwongen zich tot het christendom te bekeren of Spanje te verlaten. In 1497 werden de Sefardim in Portugal voor dezelfde keuze gesteld. Velen vluchtten naar andere landen in Europa. In 1580 werden Spanje en Portugal verenigd. Dit leidde tot een nieuwe golf van vervolgingen en opnieuw een uittocht uit Portugal.

Erkenning joodse gemeenschap

Aan het eind van de 16e eeuw werd ook de nog jonge Republiek der Nederlanden reisdoel. Die stond bekend als een plaats waar, althans naar de maatstaven van die tijd, veel vrijheid en tolerantie heersten. Veel Portugese joden vestigden zich in Amsterdam. Daar werden verschillende gemeentes gesticht. In 1639 verenigden ze zich tot één gemeente. Amsterdam weigerde toestemming te geven voor de aanleg van een joodse begraafplaats. Daarom werden de doden aanvankelijk begraven in Groet, een plaatsje in de buurt van Alkmaar. Dat gaf problemen vanwege de afstand. In 1614 wisten de joden een stuk grond in Ouderkerk aan de Amstel te kopen van een van de schepenen van Amsterdam. Deze transactie markeerde de eerste formele erkenning van de sefardisch joodse gemeenschap in Amsterdam. Volgens de voorwaarden van de gemeente Amsterdam moest men de doden dan wel per schip vervoeren en niet over de weg. De aanlegsteiger aan de Bullewijk getuigt daar nog steeds van.

In gebruik

Om de stemming van de inwoners te peilen werd op 11 april 1614 als eerste een kind begraven: Joseph, zoontje van David Senior. In 1616 werd de begraafplaats officieel in gebruik genomen. De overledenen die in Groet waren begraven werden in Ouderkerk herbegraven. In 1690 en 1691 werden verdere grondaankopen gedaan. De begraafplaats is tot op de dag van vandaag in gebruik bij de Portugees-Israëlitische gemeente van Amsterdam.

Marmeren grafzerken

De begraafplaats bevat grafzerken in veel verschillende stijlen. Vooral in de zeventiende eeuw werden vele prachtige marmeren grafstenen met indrukwekkende decoraties en inscripties geplaatst. Ondanks het Bijbelse verbod op afbeeldingen zijn ze met talloze Bijbelse taferelen versierd. Vooral de graven van een aantal zeer vooraanstaande Portugese Joden zijn van grote schoonheid. De stijl van de grafzerken is in het begin van de 17e eeuw nog sober mediterraan. In de tweede helft van die eeuw wordt het beeldhouwwerk bijna uitbundig. Op veel zerken staan afbeeldingen die een relatie met de naam van de overledene hebben. Populair zijn symbolen voor het afbreken van een jong leven, het beroep en de afkomst. Na de 18e eeuw treedt een nieuwe soberheid in met verwijzingen naar het Oude Testament. Afbeeldingen blijven dan achterwege. Er zijn veel bekende mensen begraven. Rabbijn en boekdrukker Menasseh ben Israël wist in 1655 Oliver Cromwell te bewegen de Joden toe te laten tot Engeland. Don Samuel Palache was gezant van de koning van Marokko. Eliahu Montalto was lijfarts van Maria de Medici.  Mozes Jehuda Bebri was ambassadeur van de Sultan van Turkije aan het Hof van Zweden. Samuel Sarphati was een beroemde arts in Amsterdam.  De ouders van de beroemde filosoof Baruch Spinoza liggen er ook begraven.

Joodse gebruiken

Een graf op de joodse begraafplaats wordt nooit geruimd. Het graf blijft eeuwig bestaan tot aan de wederopstanding aan het einde der tijden, als de Messias komt. Om die reden ziet men de begraafplaats niet als huis van de doden, maar van de levenden. In tegenstelling tot de Askenazische joden, die hun grafstenen verticaal zetten, leggen de Portugese (Sefardische) joden hun stenen horizontaal op de grond.

Joden die volgens de joodse tradities leven, volgen een groot aantal plichten en gebruiken die ook voor buitenstaanders zichtbaar zijn.
. Sabbat: De begraafplaats is op sabbat gesloten. Dat is van vrijdagavond t/m zaterdag.
. Keppel: Mannelijke bezoekers moeten het hoofd bedekken uit respect voor de allerhoogste.
. Kohaniem: Op de begraafplaats kom je bordjes tegen met de tekst ‘Verboden voor Kohaniem’. De Kohaniem vormen een priesterkaste; zij mogen niet met de doden in contact komen. Daarom hebben ze op de begraafplaats zelfs speciale paden.
. De gewoonte om een steentje op het graf te leggen en zo te laten zien dat je het graf hebt bezocht.

Rodeamentoshuis

Bij de aanlegsteiger aan de Bullewijk staat achter de houten poort het metaarhuis (reinigingshuis) uit 1705, ook wel Rodeamentoshuis (Huis der Ommegang) genoemd. Vanaf het begrafenisschip brengt men hier de overledene binnen. Daarna lopen de mannen zevenmaal rond de kist van een mannelijke overledene. Omdat de priesters of Cohaniem niet in aanraking mogen komen met de doden krijgen zij een apart lokaal in het metaarhuis en op de begraafplaats zelfs speciale paden.

David Henriques de Castro

De kunstzinnig vormgegeven grafstenen trekken bezoekers uit de gehele wereld. Dit is mede te danken aan David Henriques de Castro. Honderd jaar geleden maakte hij een catalogus van het oudste grafveld. Hij noteerde de teksten op de stenen en restaureerde een aantal grafstenen. De meeste grafstenen waren in de slappe veengrond weggezakt. De Castro publiceerde in 1883 het boek "Keur van Grafstenen op de Nederl. Port. Israel. Begraafplaats te Ouderkerk a/d Amstel". Dit boek werd met foto's geïllustreerd en geldt nog steeds als standaardwerk. In 1994 werd een fonds opgericht om het toekomstige behoud en onderhoud van de begraafplaats mogelijk te maken. Dit fonds werd naar hem genoemd: David Henriques de Castrofonds .

Kasteel Heren van Aemstel

Hoogstwaarschijnlijk heeft op het terrein van de joodse begraafplaats het kasteel van de heren van Aemstel gestaan, in de tijd dat ze het nog voor het zeggen hadden in Amstelland. Dat kasteel, vermoedelijk niet meer dan een versterkte boerderij, is in 1204 door Kennemers verwoest. Opgravingen op de begraafplaats worden uit piëteit met de joodse religieuze gevoelens niet gedaan, dus zekerheid zullen we hierover nooit krijgen.

Alvares Vegahuis

Aan de Kerkstraat staat het Alvares Vegahuis, de bewaarderswoning (1838). Het huis is genoemd naar Louis Alvares Vega, die tot 1989 ruim vijftig jaar bewaarder van de begraafplaats was. Vega is de auteur van 'Het Beth Haim van Ouderkerk, Beelden van een Portugees-Joods Begraafplaats' (1994).

Coronelpaviljoen

Maandag 30 november 2020, is het Coronelpaviljoen in gebruik genomen Het paviljoen is het sluitstuk van het plan ‘Op grond van traditie’, dat in 2014 in gang is gezet, 400 jaar na de ingebruikname van Beth Haim om de begraafplaats meer toegankelijk te maken.
In het paviljoen is op een groot scherm een tien minuten durende film te zien over de geschiedenis van de Portugees-Israëlitische Gemeente van Amsterdam en Beth Haim.
Drie vitrines in het paviljoen geven nog een inhoudelijke verdieping aan deze ervaring. Zo geeft een maquette in een van de vitrines goed weer hoeveel graven er in de loop der jaren in de grond zijn gezakt en is in een andere vitrine, een 1:1 detail van het graf van Mozes de Mordechai Senior uitgefreesd in Carrara marmer te zien.
De grote waardering voor de bijdrage van de familie Coronel aan de Portugees-Israëlitische Gemeente wordt tot uitdrukking gebracht door de naam Coronel te verbinden aan het nieuwe entreepaviljoen.

Openstelling

De begraafplaats is open voor publiek, maar gesloten op zaterdag en op joodse feestdagen. De ingang ligt naast het Vegahuis.